Filharmonia Łódzka

KONCERT SYMFONICZNY SOLIDARNI Z UKRAINĄ

Wykonawcy:
Saša Mirković – altówka
Vincent Kozlovsky – dyrygent
Orkiestra Symfoniczna FŁ

Program:
J. Stankowycz – „Elegia pamięci Stanisława Ludkiewicza"
T. Baird – „Concerto lugubre”
B. Latoszyński – V Symfonia „Słowiańska”

Prowadzenie koncertu: Michał Marchlewski

Borys Latoszyński (1895–1968) nazywany jest „ojcem” współczesnej ukraińskiej szkoły kompozytorskiej. Należał do pokolenia, które przez krótki czas – w latach dwudziestych XX wieku – korzystać mogło z dobrodziejstw stosunkowo liberalnej polityki bolszewików w Republice Ukraińskiej. To właśnie wtedy świeżo upieczony absolwent Konserwatorium Kijowskiego rozwinął kompozytorskie skrzydła. Komponował muzykę symfoniczną, opery, pieśni, dzieła kameralne i fortepianowe, a także muzykę teatralną i filmową. Początkowo inspirował się twórczością romantyków (Schumann, Borodin), następnie zwrócił się w stronę ekspresjonizmu spod znaku Skriabina, a wreszcie stworzył swój własny, atonalny język muzyczny, który bazował na osiągnięciach Albana Berga. Wielokrotnie oskarżany przez władze radzieckie o „formalizm”, umiejętnie łączył nowoczesny styl i ostro brzmiącą harmonię z elementami ludowymi, czego świetnym przykładem jest V Symfonia op. 67 „Słowiańska” (1966), tworząca trylogię wraz z Koncertem i Uwerturą, które otrzymały ten sam podtytuł. Trzyczęściowe dzieło, przeznaczone na rozbudowaną orkiestrę, oparte jest na melodiach pieśni i tańców staroruskich, rosyjskich, bułgarskich i serbskich. W ten sposób Latoszyński przekonuje o głębokiej, uniwersalnej więzi kulturowej, jaka od stuleci łączyła narody słowiańskie, przez co V Symfonia zdaje się być manifestem nieomal politycznym.

Uczniem Latoszyńskiego jest Jewhen Stankowycz (*1942), były przewodniczący Związku Kompozytorów Ukrainy i profesor Narodowej Akademii Muzycznej w Kijowie. Jego utwory były wykonywane i nagradzane w wielu krajach Europy, USA i Kanadzie (m.in. rekomendacja Międzynarodowej Trybuny Kompozytorów UNESCO). Twórczość Stankowycza – charakteryzująca się zwykle epickim rozmachem i dramatycznym charakterem – jest niezwykle różnorodna. Flirtował z awangardą, nawiązywał do muzyki barokowej, inspirował się muzyką romantyczną. W jego dorobku znajdują się utwory instrumentalne, wokalne i wokalno-instrumentalne wszelkich gatunków i form, także komponowane dla teatru i filmu. Wiele z nich poświęcił tragedii w Czarnobylu czy pamięci ofiar Wielkiego Głodu w 1933 roku. Do dzieł okolicznościowych zalicza się również „Elegia pamięci Stanisława Ludkiewicza”, zmarłego w 1979 roku kompozytora, pedagoga i badacza folkloru ukraińskiego. Ludkiewicz urodził się w Jarosławiu, studiował w Konserwatorium Wiedeńskim i na Uniwersytecie Lwowskim. Był wykładowcą Konserwatorium Lwowskiego, a także współzałożycielem i dyrektorem Instytutu Muzycznego im. M. Łysenki we Lwowie.

W programie koncertu znalazło się również „Concerto lugubre” Tadeusza Bairda (1928–1981), jednego z najważniejszych polskich kompozytorów XX wieku. Utwór, napisany w 1975 roku na zamówienie Filharmoników Norymberskich, jest jednym z niewielu koncertów altówkowych w całej literaturze muzycznej. Jest też swego rodzaju requiem, poświęconym pamięci zmarłej matki kompozytora. „Czułem się bardzo samotny, nie mogłem mimo to znieść żadnego ludzkiego towarzystwa, godzinami chodziłem nad morzem i po lesie, usiłowałem pokonać żal i pogodzić się z pustką – wspominał Baird. – Po raz pierwszy w życiu, przynajmniej wewnętrznie […] czułem bliskość śmierci. Dopóki żyją nasi rodzice, wydaje się, że między nami a nią jest mur, oni są naszą tarczą, za którą czujemy się, choć to tylko złudzenie, dalecy i bezpieczni. Gdy ich zabraknie, stajemy przed nią, jak u Bergmana, twarzą w twarz, nikt i nic już nas od niej nie oddzieli, musimy nauczyć się od nowa w jej niedostrzegalnej obecności”. Posępne, utrzymane w mrocznym nastroju dzieło wyraźnie odwołuje się do tradycji romantycznych, choć kompozytor w żadnym momencie nie epatuje nadmiernym napięciem emocjonalnym. Partia solowej altówki jest z jednej strony wirtuozowska, z drugiej zaś subtelnie namiętna.

„Concerto lugubre” powstało dla Stafana Kamasy, najwybitniejszego polskiego altowiolisty, który dokonał jego prawykonania w Norymberdze. W Łodzi utwór zagra Saša Mirković, zwany przez krytyków „najlepszym serbskim altowiolistą i charyzmatycznym artystą pełnym entuzjazmu”. Za pulpitem dyrygenckim stanie Vincent Kozlovsky, jeden z czołowych polskich dyrygentów młodego pokolenia, stały współpracownik m.in. Opery Lwowskiej i Filharmonii Lwowskiej.