Filharmonia Łódzka

KONCERT SYMFONICZNY

90. ROCZNICA URODZIN KRZYSZTOFA PENDERECKIEGO

Wykonawcy:
Sarah Traubel – sopran
Paweł Przytocki – dyrygent
Orkiestra Symfoniczna FŁ

Prowadzenie koncertu: Marcin Majchrowski (Polskie Radio)

Program:
Krzysztof Penderecki – Adagietto z dramatu muzycznego „Raj utracony” [5’]
Gustav Mahler – Pieśni do słów Rückerta [18’]
Blicke mir nicht in die Lieder!
Ich atmet’ einen linden Duft
Ich bin der Welt abhanden gekommen
Liebst du um Schönheit

***

Richard Strauss – Poemat symfoniczny „Tako rzecze Zaratustra” [33’]

O 18.15 zapraszamy do sali kameralnej na spotkanie przedkoncertowe, podczas którego o muzyce opowie Marcin Majchrowski. Wstęp wolny.

Koncert z możliwością skorzystania z bawialni dla dzieci. Szczegóły można znaleźć tutaj.

W książce „Labirynt czasu. Pięć wykładów na koniec wieku” Krzysztof Penderecki przeprowadził wielką obronę muzyki późnego romantyzmu ucieleśnianej przez Mahlera. Nie od dziś wiadomo, że niegdysiejszy awangardzista w pewnym momencie zwrócił się w kierunku neoromantyków, szczególnie zaś Gustava Mahlera i Richarda Straussa. Niektóre z późnych dzieł autora „Trenu” wpisują się wprost w idiom Mahlerowski. Takim językiem muzycznym posłużył się już w „Raju utraconym” – operze z 1979 roku napisanej na zamówienie chicagowskiej Lyric Opera. Słuchacz ma tu wrażenie, że obcuje z muzyką… tonalną. Jednak nic w tym dziwnego, skoro już w 1974 roku Penderecki powiedział, że doszedł do punktu, „w którym zaczęło mnie to [awangarda] nudzić”. I dodawał: „Nie ja zdradziłem awangardę, lecz – według mnie – awangarda lat sześćdziesiątych zdradziła muzykę”. Pierwotnie słynne Adagietto jest instrumentalnym intermezzem w akcie II – towarzyszy scenie pierwszej, prawdziwie niewinnej nocy miłosnej ludzi w Ogrodach Edenu.  

Rozważaniami filozoficznymi na temat miłości można nazwać też Rückert-Lieder Gustava Mahlera. Friedrich Rückert był profesorem języków orientalnych, a także znawcą kultury bliskowschodniej i azjatyckiej oraz tłumaczem poezji. Jego własna twórczość wyraźnie nawiązuje do liryki azjatyckiej, choć pod względem stylistycznym i emocjonalnym niewątpliwie należy do romantycznej poezji niemieckiej. Mahler nie traktował swych Pieśni do słów Rückerta jako spójnego cyklu, dlatego kolejność ich wykonywania bywa rozmaita. Orkiestra jest stosunkowo mała, a partia wokalna może być wykonywana zarówno przez baryton, jak i mezzosopran, ponieważ narracja poprowadzona jest w pierwszej osobie liczby pojedynczej („Ich-Lieder”). W dziele tym Mahler odszedł od swoich fascynacji kulturą ludową, stąd zupełnie inny sposób narracji, inna poetyka i inna problematyka. Kompozytor okazuje się tu zaskakująco subtelny i powściągliwy w formie (zwrotkowo-wariacyjna) i orkiestracji (ogranicza rolę smyczków, eksponowanie solowych instrumentów dętych).

Szeroko rozumianą kulturą orientalną – przefiltrowaną wszakże przez filozofię Friedricha Nietschego – zainspirował się również Richard Strauss w poemacie symfonicznym „Tako rzecze Zaratustra”. W usta twórcy jednej z najstarszych religii monoteistycznych niemiecki filozof włożył własne przemyślenia na temat konieczności odrzucenia chrześcijaństwa i samodoskonalenia mającego zaowocować pojawieniem się „nadczłowieka”. Wbrew obiegowej opinii wielu konsumentów kultury popularnej i wielbicieli kina Straussowski poemat nie ogranicza się do wstępnej, patetycznej i wzniosłej, sekwencji ilustrujący wschód Słońca, a składa się jeszcze z dziewięciu ogniw, trwających około pół godziny. Odpowiadają one wybranym rozdziałom księgi Nietschego: „O Zaświatowcach”, „O wielkiej tęsknicy”, „O radości i namiętnościach”, „Pieśń grobowa”, „O Nauce”, „Powracający do zdrowia”, „Pieśń taneczna” i „Pieśń po nocy”. Strauss, jak to on, stworzył muzykę niebywale gęstą, bogato zinstrumentowaną, niezwykle różnorodną pod względem techniki kompozytorskiej czy nastroju. Poszczególne ustępy poematu są to liryczne, to znów gwałtowne, wesołe i skoczne albo skupione i kunsztowne (włącznie z chromatyczną fugą). To dzięki temu i kilku innym podobnym dziełom Strauss sprawił – jak napisał jego biograf Ernst Krause – że „muzyka europejska tamtych czasów zdobyła znaczną przewagę nad wszystkimi pozostałymi sztukami”.

Solistką wieczoru będzie, powracająca do Łodzi po blisko dwóch latach, wybitna niemiecka śpiewaczka Sarah Traubel, gwiazda Opery w Zurichu i Mozarteum w Salzburgu.  

Sarah Traubel, fot. Harald Hoffmann