W ogrodach Aranjuezu
Wykonawcy:
- Thibaut García – gitara
- Michał Nesterowicz - dyrygent
- Orkiestra Symfoniczna FŁ
Program:
- Joaquín Rodrigo - Concierto de Aranjuez [25']
PRZERWA
- Modest Musorgski – Obrazki z wystawy (ork. Maurice Ravel) [40']
Prowadzenie koncertu: Marcin Majchrowski (Polskie Radio)
O 18.15 zapraszamy do Sali Kameralnej im. Henryka Czyża na spotkanie przedkoncertowe, które poprowadzi Marcin Majchrowski.
Tytuł „Concierto de Aranjuez” nawiązuje do miasta słynącego z barokowego pałacu położonego w zakolu meandrującego niespiesznie Tagu, który po dziś dzień pozostaje jedną z oficjalnych rezydencji hiszpańskiej rodziny królewskiej. Joaquína Rodriga zainspirowały, jak sam stwierdził, „zapach magnolii, śpiew ptaków i tryskające fontanny” w tamtejszych ogrodach. Stworzona przez niego muzyka miała nawiązywać do czasów świetności pałacu: elegancji hiszpańskiego dworu z końca XVIII wieku (to wtedy powstał m.in. osadzony w Aranjuezie I akt dramatu „Don Carlos” Friedricha Schillera, który stał się później źródłem libretta słynnej opery Giuseppe Verdiego).
To nie przypadek, że Rodrigo opisywał uroki królewskich ogrodów słynących z licznych rzeźb, pawilonu chińskiego, a nawet sztucznej wyspy, odwołując się do bodźców słuchowych i węchowych. Kompozytor był niewidomy – wzrok stracił w wieku trzech lat, a wszystkie swoje utwory zapisywał pismem Braille’a, które następnie transkrybowane było na pięciolinię. To nie przeszkodziło mu jednak w tym, by skończyć studia kompozytorskie u Paula Dukasa, zostać jednym z najwybitniejszych przedstawicieli hiszpańskiego neoklasycyzmu i wreszcie – stworzyć najsłynniejszy koncert gitarowy w dziejach, który zapewnił mu sławę i liczne zamówienia kompozytorskie spływające z całego świata.
„Concierto de Aranjuez” powstał w niepewnej sytuacji politycznej – za autorytarnych rządów generała Franco, tuż po zakończeniu wyniszczającej wojny domowej, w cieniu nadciągającego światowego konfliktu zbrojnego. Wszystkie powstające wtedy w Hiszpanii utwory były oceniane przez przedstawicieli władzy pod kątem ideologicznym – tematyka historyczna, na którą zdecydował się Rodrigo była z ich perspektywy stosunkowo bezpieczna.
Koncert zbudowany jest z trzech części – w żywiołowym Allegro con spirito ważną rolę pełnią inspiracje flamenco i zaczerpnięta z muzyki andaluzyjskiej technika rasgueado (efekt ten zabrzmiał szczególnie żywiołowo w słynnym nagraniu Paco de Lucíi, który w kwietniu 1991 roku zarejestrował koncert na gitarze flamenco). Finał, by posłużyć się słowami samego kompozytora, „przywołuje dworski taniec, w którym kombinacja rytmów na dwa i na trzy utrzymuje napięte tempo aż do ostatniego taktu”.
Swoją sławę zawdzięcza „Concierto” przede wszystkim części drugiej. Interpretowano ją jako hołd dla zamordowanych mieszkańców Guerniki (wskutek bombardowania baskijskiego miasta przez niemieckich i włoskich lotników w roku 1937 zginęło ponad 1000 osób, zniszczone zostało ok. 70% jego zabudowy), czy (idąc za słowami Victorii, żony kompozytora) wspomnienie szczęśliwego miesiąca miodowego państwa Rodrigów.
Pewne jest to, że zdobyła ona trwałe miejsce nie tylko w kanonie muzyki poważnej, ale także w szeroko rozumianej kulturze i popkulturze. Po jej słynną, rzewną melodię sięgali m.in. muzycy zespołów Deep Purple (instrumentalna część utworu „Orange Juice Song”) i Led Zeppelin (improwizacje Johna Paula Jonesa do piosenki „No Quarter”), czy sława francuskiej piosenki Dalida („Aranjuez la tua voce”). „Concierto” szczególnie upodobali sobie muzycy jazzowi. Bodaj najsłynniejsza jest wersja z opublikowanego w 1960 roku „hiszpańskiego” albumu Milesa Davisa „Sketches of Spain”, którą Gil Evans zaaranżował na skład łączący wpływy muzyki klasycznej z jazzem. Swoje reinterpretacje koncertu Rodriga zarejestrowali też m.in. pianista Chick Corea czy gitarzysta Jim Hall.
Jazzowa interpretacja koncertu w wykonaniu Jima Halla, Paula Desmonda, Cheta Bakera, Rona Cartera, Steve'a Gadda i Rolanda Hanny:
Jim Hall Concierto
Jak okazało się po latach, komponując „Concierto de Aranjuez”, Rodrigo związał się ze spokojnym miastem w środkowej Hiszpanii do końca życia (a nawet dłużej). Gdy w 1991 roku otrzymał z rąk króla Jana Karola tytuł szlachecki, był to właśnie tytuł Markiza Ogrodów Aranjuezu (oczywiście w nadanym mu herbie znalazła się gitara). Tam został także pochowany wraz z żoną, a jego postać przypomina do dziś pomnik z wyżłobionym w kamieniu słynnym tematem II części koncertu.
Wspaniałą kompozycję Rodriga przypomni w Filharmonii Łódzkiej Thibaut García, muzyk francusko-hiszpański, uważany za jednego z najciekawszych gitarzystów swojego pokolenia. Jest m.in. zwycięzcą prestiżowego konkursu Guitar Foundation of America (2015) i Mecklenburg Vorpommern Festival (2023). W tym sezonie występuje m.in. w amsterdamskim Concertgebouw i w Filharmonii w Luksemburgu.
W drugiej części koncertu usłyszymy „Obrazki z wystawy” Modesta Musorgskiego. Powstałe w 1847 roku dzieło jest muzycznym odzwierciedleniem akwarel i rysunków Viktora Hartmanna. Musorgski stworzył cykl dziesięciu sugestywnych miniatur na fortepian (m.in. „Stary zamek”, „Katakumby” czy „Bydło”) rozdzielonych kolejnymi opracowaniami tematu Promenady. Na przestrzeni kolejnych dekad powstało ponad trzydzieści adaptacji cyklu na orkiestrę symfoniczną. Autorem najsłynniejszej spośród nich jest wielki mistrz instrumentacji, Maurice Ravel, którego wersja rozsławiła dzieło Musorgskiego w salach koncertowych całego świata i wprowadziła je do kanonu symfonicznego repertuaru.
Łódzkich filharmoników poprowadzi w obu utworach Michał Nesterowicz, pierwszy dyrygent gościnny FŁ, umacniający od lat pozycję jednego z najbardziej rozpoznawalnych i uznanych polskich dyrygentów na świecie.
na zdjęciu u góry: Thibaut Garcia, fot. Marco Borggreve
Concierto de Aranjuez w wykonaniu Pepe Romero i Narodowej Orkiestry Symfonicznej Danii pod kierunkiem Rafaela de Burgosa:
Concierto de Aranjuez
